İnsanların duyguları, düşünce şekilleri, davranış biçimleri, yetenekleri, olayları algılama biçimleri, olaylara ve olgulara karşı tepkileri birbirinden farklılık göstermektedir. Bu farklılıklara çoğunlukla kişilik özellikleri neden olmaktadır. Kişiliği ifade edecek olursak; bireyin zihinsel ve bedensel özelliklerinde görülen farklılıklar ve bu farklılıkların kişinin davranış ve düşüncelerine yansıyış biçimi olarak tanımlayabiliriz (Erdoğan, 1991).

 

Bu kişilik özelliklerinden doğan farklılıklar kişinin sosyal ilişkilerini, hayat kalitesini ve günlük işlevselliğini olumsuz etkilediğinde kişilik bozukluklarından söz edilir. DSM-5 (Mental Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı) tanı sınıflandırma kriterine göre kişilik bozukluğu, bireyin dünyayı algılayış biçiminde farklılık ve bu algısal farklılıktan doğan sebeplerden ötürü yaşanan olaylara karşı alışılmışın dışında duygusal tepki vermesine neden olmaktadır. Bu duygusal tepkilerin yoğunluğu, sıklığı, şiddeti ve uygunluğunda bozulmalar kişinin kendini kontrol edebilme becerilerinde zorluklar yaşamasına sebep olur ve bu sebepten dolayı toplumsal ilişkilerini olumsuz olarak etkiler. Bozulmuş kişilerarası ilişkiler, sadece kişinin yaşadığı aile hayatını olumsuz olarak etkilemekle kalmayıp düzenli iş tutabilmesinde zorluklar yaşamasına neden olmakla birlikte kişinin işlevselliğini bozarak hayat kalitesini düşürmektedir.

 

Klinik açıdan bakıldığında, erişkinlikte başlayan ve değişik bağlamlarda ortaya çıkan kişilerarası ilişkilerde, benlik algısında ve duygulanımda tutarsızlık ve belirgin düzeyde dürtüsellik (alkol-madde kullanımı, cinsellik, para harcama) gözlemlenmektedir.

“Borderline ya da diğer bir ismi ile Sınırda Kişilik Bozukluğu” tanısının konulabilmesi için aşağıda bahsedilen belirtilerden en az beşi ya da daha çoğunun kişide olması gerekmektedir.

 

1.     Terk edilmek, terk edilmekten kaçınmak için çılgınca çaba göstermek,

2.     Gözünde aşırı büyütmek ve yerin dibine sokma uçları arasında gidip gelen gergin ve tutarsız kişilerarası ilişkiler,

3.     Kimlik karmaşası, belirgin şekilde gözlemlenebilen tutarsız benlik algısı,

4.     En az iki alanda (alkol-madde kullanımı, cinsellik, para harcama) dürtüsellik,

5.     Yineleyen kendine zarar verme ve/veya intihar girişimi,

6.     Duygudurumda belirgin tepkiselliğin olmasına karşılık duygulanımda tutarsızlık

7.     Kronik boşluk duygusu,

8.     Uygunsuz yoğun öfke ya da öfkeyi yönetememe,

9.     Zorlanmayla ilişkili gelip geçici kuşkucu düşünceler ve çözülme belirtileri

 

Borderline kişilik bozukluğu tanısı alan kişiler başkalarına karşı aşırı derecede bağımlılık geliştirebilirler. Buna ek olarak borderline kişilik bozukluğu tanısı alan kişilerde, ayrılmada zorlanma, özerklik kapasitesi ve bireyselleşebilme konularında çalışılmalıdır. Alkol madde kullanımı bulunan bireylerde borderline kişilik bozukluğu görülebilmektedir. Bahsedilen kişilik örüntüleri ile yaşantısını sürdüren kişiler, duygu değişimleri, kendisini boşlukta hissetme, sorunlarla başa çıkma stratejilerindeki problemler nedeniyle ve bu sorunlardan doğan olumlu olmayan duygular ile baş edebilmek için alkol ve madde kullanımına yönelebilirler.

Borderline kişilik bozukluğu özelliklerinin madde kullanım bozukluklarına etkisinin araştırıldığı bir çalışmada, borderline kişilik bozukluğu özelliklerinin madde kullanım bozukluğu görülme riskini arttırdığı sonucunaulaşılmıştır. (Keskin,2018) Negatif duygulanımla başa çıkmada sınır kişilik bozukluğunda kendine zarar verici davranış veya madde kullanımı söz konusudur. Yapılan çalışmalarda SKB ve MKB’nin tanı kriterlerinin benzerliği dikkat çekicidir (Stanley ve ark, 2010; Sayıl, 2010; Keskin, 2018).

Son olarak; borderline kişilik bozukluğu bulunan bireylere ilişki kurarken, onunla iyi bir ilişki kurup, anlayışlı ve kabullenici bir tavır sergilemekte yarar vardır. Borderline Kişilik Bozukluğu sahibi kişilerin duygu değişimleri karşısında tutarlı bir duruş sağlayarak istikrarlı davranmak oldukça önemlidir. Bu zorluğu yaşayan kişiler genellikle duygularının farkına varamayabilirler, bu farkındalık için başa çıkma adına yapılacak çalışmada, ‘’Duygu-Düşünce-Davranış’’ (D.D.D) modeli örnek verilebilir ve kişinin duygularıyla nasıl başa çıkabileceği somut örneklerle anlatılarak ve yaşadığı sorunlardan uzaklaştırılabilir. Bunun yanında bireyin ilaçlarının kullanımı hakkında kendisine bilgi vermek ve ne işe yaradığını anlatarak farkındalık sağlamak gerekmektedir. Yaşam düzenlenmesini sağlaması konusunda destekleyici olunmalıdır. Yemek saatlerinin düzenlenmesi, uyku düzeninin sağlaması, kafeinli içeceklerden uzaklaşması, alkol ve maddenin uygunsuz kullanımı halinde destek alması gerektiği gibi konularda bilinçlendirilmelidir. Yaşadığı sorunları tanıması adına kişilerarası sorunlar tespit edilerek belirlenmeli ve önlem alması için yönlendirilmelidir. Bu bağlamda kişinin yaşamsal işleyişini etkileyen faktörlerin ele alınması ve kişinin yaşamsal işleyişini olumsuz etkileyen örüntülerin saptanarak engellenmesi için bir uzmana başvurmak önem arz etmektedir.

 

KAYNAKÇA

·       Cüceloğlu, D. (2011). İnsan ve Davranış: Psikolojinin Temel Kavramları. Yirmi İkinci Baskı, İstanbul: Remzi Kitapevi.

·       Çev. Köroğlu E.(2013). Amerikan Psikiyatri Birliği, Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabı, Beşinci Baskı (DSM-5), Tanı Ölçütleri Başvuru El Kitabı’ndan,Hekimler Yayın Birliği, Ankara.

·       Dal V. (2009),Farklı kişilik özelliklerine sahip bireylerin risk algılarının tüketici davranışı açısından incelenmesi: Üniversite öğrencileri üzerine bir araştırma (Yüksek lisans tezi). Isparta, Süleyman Demirel Üniversitesi

·       DC (1994).American Psychiatric Association. Diagnostic and statistical manual of mental disorders 4th ed. Washington

·       Erdoğan, İlhan (1991), İşletmelerde Davranış, İ.Ü. İşletme Fakültesi Yay. No:242, İstanbul.

·       Gönüllü, O. G., Hacıoğlu, M., TARLACI, N. (2002). Egopsikolojisi ve Madde Bağımlılığı. Düşünen Adam, 15(2), 104-107.

·       İlbars, Z. (1987), “Kisiliğin Olusmasındaki Kültürel Etmenler”, Ankara Üniversitesi, D.T.C.F. Antropoloji Dergisi, Özel Basım, Ankara

·       Kruedelbach N, McCormick RA, Schulz SC ve ark. (1993) Impulsivity, coping styles, and triggers for craving in substance abusers with borderline personality disorder. J Pers Disord 1993;7:214-222.

·       Öğel K., Koç C. Aksoy A. (2017) Bireysel Bağımlılık Tedavi Programı(Bibap).Yeniden yayınları, İstanbul,102-103.

·       Trull, T. J., Jahng, S., Tomko, R. L., Wood, P. K., Sher, K. J. (2010). Revised NESARC personality disorder diagnoses: gender, prevalence, and comorbidity with substance dependence disorders. Journal of personality disorders, 24(4), 412.

·       Türkçapar, M. H. ve Işık, B. (2000). Borderline Kişilik Bozukluğu, Psikiyatri Dünyası,4, 44-49.

·       Taymur İ, Türkçapar MH. (2012) Kişilik: tanımı, sınıflaması ve değerlendirmesi. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar; 4:154-177.

·       Zanarini, M.C., Frankenburg, F.R., Dubo, E.D., Sickel, A.E., Trikha, A., Levin, A., Reynolds, V. (1998). Axis I comorbidity of borderline personality disorder. Am J Psychiatry. 155(12), 1733-1739.